Een Amelander verspringkampioen

Dat de in 1899 op Ameland geboren Hannes de Boer een in de eerste decennia van de vorige eeuw beroemde Nederlandse atleet was, is op het eiland wel bekend. In het voorjaar van 2020 hebben de Amelander Musea een groot aantal trofeeën in de collectie, die Hannes de Boer in de wacht sleepte tijdens nationale en internationale wedstrijden. Hannes de Boer blonk vooral uit in het verspringen.

Hannes de Boer was de eerste Nederlander die over de zeven meter sprong. Hij was zesmaal Nederlands kampioen verspringen, nam tweemaal deel aan de Olympische spelen en verbeterde zesmaal het Nederlands record in deze discipline. Zijn in 1928 in Londen gevestigde record van 7,37 meter hield 23 jaar stand. In zijn tijd viel Hannes de Boer als atleet op door zijn onorthodoxe trainingsmethodes. Er is een krantenfoto van Hannes de Boer bekend waarin hij in de lengterichting over een tafel springt. “Dit hulpmiddel diende om ervoor te zorgen dat de Boer tijdens den Sprong voldoende ‘hoogte’ kreeg en bevorderde tevens de rust tijdens het zweven. ’n Waardevolle trainingswenk,” schreef de verslaggever.

Hannes de Boer – hij bleef zijn leven lang vrijgezel - was in het dagelijks leven cineast. Hij werkte aanvankelijk als bedrijfsfilmer voor de Bataafsche Petroleum maatschappij, de voorloper van Koninklijke Shell. In die functie reisde hij de hele wereld rond.

Later trad Hannes de Boer in dienst van Profilti, een (reclame)filmbedrijf uit Den Haag dat in de vooroorlogse jaren onder meer journaals maakte die in de Nederlandse bioscopen werden vertoond. Eerst onder de naam Nederland in Klank en Beeld, later onder de naam Profilti Nieuws.

Na de Tweede Wereldoorlog ging Profilti samen met de Haarlemse concurrent Polygoon. In dienst van de nieuwe combinatie Polygoon Profilti was Hannes de Boer in 1946 de cameraman die de eerste naoorlogse walvisexpeditie met de Willem Barendsz op filmbeelden vastlegde. Walvis in Zicht was de titel van de film, die nog steeds in Museum Sorgdrager in Hollum is te zien. In het boek Walvis aan Stuurboord van Jaap Kolkman dat een jaar later verscheen is een dertigtal foto’s opgenomen die Hannes de Boer tijdens de expeditie maakte.

Zijn laatste levensjaren woonde Hannes de Boer in Rijswijk. Hij begon aan dementie te lijden en werd verzorgd door mevrouw Willij Mulder. Zij was jarenlang een vriendin van Hannes de Boer geweest. Hannes de Boer overleed op 2 april 1982.

Hannes de Boer werd op 2 december 1899 in Hollum geboren. Omdat er op Ameland geen werk was te vinden, verhuisde Dirk de Boer, de vader van Hannes de Boer, nog geen later van Hollum, waar het gezin op het adres Olfert Pieter Lapstraat 1 woonde, naar Vlaardingen. Dirk Jans had daar werk gevonden als schuurbaas bij de Visserij Maatschappij Warneke in Vlaardingen. Ook de broer en zuster van Dirk Jans, Lourens en Antje verlieten rond die tijd om dezelfde reden het eiland. Lourens vond werk in Amsterdam, Antje kwam met haar man in Scheveningen terecht.

Het gezin De Boer bleef tot 1922 in Vlaardingen wonen. De firma Warneke kon het financieel niet meer bolwerken en werd geliquideerd. De firma Warneke had op de Haringkade in Scheveningen een nettenfabriek en als enige van de Vlaardingse personeelsleden kon Dirk Jans de Boer daar als bedrijfsleider aan het werk.

Meer spullen van Hollumer familie De Boer in Amelander Musea

De familie de Boer is een bekende Hollumer familie. Nog steeds wonen er families met die achternaam in het meest westelijke dorp van Ameland met bloedlijnen die verwant zijn met die van Hannes de Boer en zijn familie. Voor dit artikel pikken we er familieleden van Hannes uit die ook in de collecties van de Amelander Musea terugkomen.

We beginnen bij Willem Hendriks de Boer, de overgrootvader van Hannes de Boer. Hij was de bouwer van de eerste molen in Hollum en getrouwd met Ytske Tjeerds Visser. Deze Ytske was in haar tijd bekend doordat zijn op zondag nauwgezet noteerde wat de dominee in zijn preek vertelde. Zeelieden konden daardoor bij thuiskomst nalezen wat dominee had gezegd. Enkele van deze preekschriften bevinden zich in de collectie van de Amelander Musea. Dat geldt ook voor een portret dat de kunstenaar Willem Troost van haar maakte.

De zoon van Willem Hendriks en Ytske Tjeerds, Jan Willems de Boer, trouwde twee keer. Uit zijn eerste huwelijk, met Antje Siebes Visser, komen we via zoon Siebe Jans en diens zoon Barend uit bij Siebe de Boer. Van hem is een mini-expositie in de vaste collectie van het Maritiem Centrum Abraham Fock in Hollum te zien. Siebe de Boer was een van de eerste Nederlanders die met zijn vrouw over de wereld zeilde. Van die reis werd uitgebreid verslag gedaan in de Waterkampioen.

Het tweede huwelijk van Jan Willems de Boer was met Antje Lourens Sparrius. Via dat huwelijk keren we terug naar het hoofdonderwerp van dit artikel. Want uit dat huwelijk werd Dirk Jans de Boer geboren. Dezelfde Dirk Jans die in 1900 naar Vlaardingen vertrok, samen met zijn kinderen en baby Hannes.

De eerdergenoemde Willem Hendriks de Boer, de bouwer van de molen, had nog een zoon: Dirk Willems. Via die lijn werd de molenaarstraditie voortgezet. Eerst via Douwe Dirks, hij trouwde met Risje Barends de Boer, en tenslotte met Barend de Boer. Hij was gehuwd met Trijntje IJnsen en was de laatste beroepsmatige molenaar.

Voor dit verhaal mag ook Jan de Boer, een oudere broer van Hannes, niet onvermeld blijven. Jan de Boer zag het levenslicht in 1887 in Hollum. Jan de Boer heeft in de tijd waarin zijn ouders in Vlaardingen woonden, vijf jaar niet bij zijn ouders en zijn broers en zussen gewoond. Van 1899 tot 1904 woonde hij bij zijn oudtante Pietje Sparrius en haar man Jacob de Geus in Kwadijk, boven Amsterdam. In 1912 kwam hij daar terug om het schildersbedrijf van Jacob de Geus over te nemen. Daar leerde hij Grietje (Gré) Molenaar kennen, die in het door sloten en vaarten van Kwadijk gescheiden buurdorp Middelie woonde. Het stel trouwde in 1915 en verhuisde in 1927 naar Amersfoort, waar hij in 1973 overleed. Het huwelijk bleef kinderloos.

Net als veel huisschilders vond Jan de Boer compensatie voor het saaie schilderwerk aan gevels, kozijnen, dakgoten en deuren door ’s avonds en in de vrije tijd tekeningen en schilderijen te maken. Hij was daar in Noord-Holland al mee begonnen en ging er in Amersfoort en op zijn vakanties op Ameland mee door. Net als Bertus Bakker schilderde hij verschillende onderwerpen meermaals, waarschijnlijk omdat hij ze in opdracht maakte. Zo zijn de twee schilderijen van de hervormde kerk in Hollum vrijwel identiek.

De Amelander Musea hebben zes werken en een aantal schetsen en schetsboeken, waarvan een met Amelander schetsen, in de collectie. Een selectie van zijn werk is te zien op de museumwebsite collectieameland.nl.

(Met dank aan Pieter Jan en Tineke Borsch voor het aanleveren van genealogische gegevens over de Amelander familie De Boer.)

In 1932 nam het sigarettenmerk Miss Blanche een foto van Hannes de Boer op in een album van bekende sporters.

Leo de Snaijer verzamelde alles van beroemde oom

Dat de Amelander Musea nu 26 medailles en enkele zilveren bokalen in de collectie hebben, danken we aan Leo de Snaijer (anno 2020, 89 jaar oud) uit Vlaardingen. De Snaijer is een oomzegger van Hannes de Boer. Leo de Snaijer werd daar ongeveer vijf jaar geleden nog eens nadrukkelijk aan herinnerd toen de Vlaardingse stadsarchivaris Harm Jan Luth hem benaderde met de vraag of De Snaijer familie was van Hannes de Boer.

De ontmoeting met Luth wakkerde de belangstelling voor zijn beroemde oom weer aan en Leo de Snaijer begon een zoektocht naar alles wat aan zijn oom herinnerde. Bij familieleden vond Leo de Snaijer medailles en via anderen verzamelde hij affiches, kranteninterviews, programmaboekjes en historische publicaties waarin zijn oom Hannes werd genoemd. Wellicht de belangrijkste ontdekking deed de Snaijer enkele jaren geleden, toen de in 2019 overleden Willij Mulder uit Den Haag uit een keukenlade enkele medailles tevoorschijn haalde en in de kelder van haar woning een drietal zilveren bokalen vond. Mevrouw Mulder was jarenlang een vriendin van Hannes de Boer geweest en verzorgde hem in zijn laatste levensjaren toen zijn wereld als gevolg van dementie steeds kleiner werd.

Alle spullen die Leo de Snaijer over zijn oom in de afgelopen jaren heeft verzameld, werden bewaard in een kluis in het archief van de gemeente Vlaardingen. Bij nader inzien vond De Snaijer dat niet de meest passende plek. In overleg met Stadsarchivaris Harm Jan Luth besloot Leo de Snaijer de collectie aan de Amelander Musea te schenken. Hoewel de gemeente Vlaardingen geen tastbare herinneringen meer heeft aan een van zijn bekendste inwoners, is Hannes de Boer wel opgenomen in de Canon van Vlaardingen. Ook zijn er plannen om een straat naar De Boer te vernoemen.

Hannes de Boer in een van zijn sprongen die hem in 1925 het Nederlands kampioenschap bezorgde. Op de foto's boven, rechts en onder draagt hij het shirt van Te Werve, de bedrijfsatletiekvereniging van Shell.

Hannes de Boer (rechts) als sprinter op de atletiekbaan van het landgoed Te Werve van de oliemaatschappij Shell in Rijswijk.

Hannes de Boer op een niet gedateerde foto in actie op de atletiekbaan Te Werve. Als Hannes op de deelnemerslijst stond verzamelden zich vaak duizenden mensen rond de baan. Op sommige wedstrijddagen was de vraag naar kaartjes groter dan het beschikbare aanbod.

Als bedrijfscineast van de Bataafsche Petroleum Maatschappij (voorloper van de Shell) was Hannes de Boer een van de bekendste sporters van de atletiektak van de bedrijfssportclub Te Werve. Dat maakte hem ook in andere landen waar Shell belangen had bekend. Deze kaart werd vanuit Engeland verstuurd met als enige aanduiding 'Our Champion jumper, the Hague Holland'. De kaart kwam op de juiste plaats terecht.

Hannes de Boer had als filmjournalist de primeur met beelden van huwelijksreis Juliana en Bernhard

Hannes de Boer was in het dagelijks leven cineast. Hij werkte aanvankelijk als bedrijfsfilmer voor de Bataafsche Petroleum maatschappij, de voorloper van Koninklijke Shell. In die functie reisde hij de hele wereld rond.

Later trad Hannes de Boer in dienst van Profilti, een (reclame)filmbedrijf uit Den Haag dat in de vooroorlogse jaren onder meer journaals maakte die in de Nederlandse bioscopen werden vertoond. Eerst onder de naam Nederland in Klank en Beeld, later onder de naam Profilti Nieuws.

Na de Tweede Wereldoorlog ging Profilti samen met de Haarlemse concurrent Polygoon. In dienst van de nieuwe combinatie Polygoon Profilti was Hannes de Boer in 1946 de cameraman die de eerste naoorlogse walvisexpeditie met de Willem Barendsz op filmbeelden vastlegde. Walvis in Zicht was de titel van de film, die nog steeds in Museum Sorgdrager in Hollum is te zien.

Een van belangrijkste journalistieke wapenfeiten waren de filmbeelden die Hannes de Boer in januari 1937 in Polen schoot van de 7 januari van dat jaar getrouwde prinses Juliana en Bernhard van Lippe- Biesterfeld. Het paar wilde hun huwelijksreis geheim houden, maar de pers kwam ze al snel op het spoor. Het lukte Hannes de Boer als filmjournalist van Profilti in Polen als eerste bewegende beelden te schieten van het paar. Polen was de eerste tussenstop van een huwelijksreis die uiteindelijk drie maanden zou duren en waarin Juliana en Bernhard feestend en skiënd door Europa zouden toeren.

Een correspondent van het Nieuws van den dag had in februari 1941 een gesprek met Hannes de Boer. In de weerslag daarvan in de krant komen o.a. de trainingsmethoden van De Boer aan de orde. Hannes geloofde er heilig dat een verre sprong alleen mogelijk is wanneer een atleet zo hoog mogelijk springt. Hij trainde daarop door op het trainingsveld over tafels te springen. Ter sprake kwam ook het Nederlandse record, dat op het moment van publicatie 12,5 jaar in het bezit van Hannes de Boer was. Hannes spreekt de hoop uit dat zijn record snel zal worden verbeterd, maar het zou nog tien jaar duren voordat het zover was.

Hannes en de commercie

Commercie speelde ook in het begin van de vorige eeuw al een belangrijke rol in de sport

Topsport kan al jarenlang niet meer zonder steun van kapitaalkrachtige sponsors. Ook in de periode dat Hannes de Boer zijn grote triomfen vierde, in de jaren twintig en dertig van de vorige eeuw, was dat al het geval. Bedrijven koppelden hun producten aan de namen van bekende sporters, zoals tabaksfabrikant Miss Blanche, die populaire albums publiceerde met afbeeldingen van bekende sporters. Hannes de Boer was uiteraard een van die atleten. De werkgever van Hannes de Boer, oliemaatschappij Shell had een eigen trainingscomplex en stelde Hannes de Boer tijd vrij te maken om aan zijn techniek te werken.

De prijzenkast

In twee decennia sprong en liep Hannes de Boer tientallen medailles, bekers, schalen en bokalen bij elkaar. Een groot deel daarvan is anno 2020 terug op Ameland, waar Hannes de Boer in 1899 in Hollum werd geboren. De

Het wel en wee van een Amelander familie in Vlaardingen

Omdat er op Ameland geen werk was te vinden, verhuisde Dirk Jans de Boer, de vader van o.a. Hannes de Boer, in 1900 van Hollum, waar het gezin op het adres Olfert Pieter Lapstraat 1 woonde, naar Vlaardingen. Dirk Jans had daar werk gevonden als schuurbaas bij de Visserij Maatschappij Warneke in Vlaardingen. Ook de broer en zuster van Dirk Jans, Laurens en en Antje verlieten rond die tijd om dezelfde reden het eiland. Laurens vond werk in Amsterdam, Antje kwam met haar man in Scheveningen terecht.

Het gezin De Boer bleef tot 1922 in Vlaardingen wonen. De firma Warneke kon het financieel niet meer bolwerken en werd geliquideerd. De firma Warneke had op de Haringkade in Scheveningen een nettenfabriek en als enige van de Vlaardingse personeelsleden kon Dirk Jans de Boer daar als bedrijfsleider aan het werk. Kort voordat het gezin naar Scheveningen verhuisde werd deze familiefoto gemaakt.

Op de bovenste rij staat Hannes de Boer helemaal links. Naast hem staan Sipke de Boer (geb. 1892) en zijn vrouw Teertsche van Walraven. Sipke had in Vlaardingen een kruideniersbedrijf en zuivelhandel. In het midden staan Izaäk de Boer (geb. 1897) en en Rijmptje Fillekes. Het echtpaar exploiteerde een viszaak en een kiosk in Hoek van Holland. Naast hen staan Laurens de Boer (geb. 1890) en zijn vrouw Stijntje Groenewoud. Laurens was groenteboer.

Dirk de Boer (geb. 1895) is de man uiterst rechts op de bovenste rij. Hij was in de WO II een van de eerste oorlogsslachtoffers (Zie kader hiernaast). De man links op de middelste rij is Adriaan van Ommeren, bankier te Amsterdam. Hij was getrouwd met Antje de Boer (geb. 1894). links de voorste rij. Naast Adriaan zit Jantsje Molenaar, met haar arm op de schouder van haar echtgenoot Folkert de Boer. (geb. 1888). Folkert was machinebankwerker. Vader Dirk de Boer (geb. 1866) en zijn vrouw Getje Visser (geb.1866) zitten centraal midden op de foto. Naast hen Jan de Boer (geb. 1887) en Petronella Bevaart, de echtgenote van Dirk de Boer.

Op de voorste rij zit naast Antje de Boer Getje de Boer, geboren in 1906 en op dat moment nog niet getrouwd. Naast haar de Benjamin van de familie, de in 1912 geboren Jacob Gerrit de Boer, die later naar Canada emigreerde en daar werk als timmerman vond. Daarnaast zit Martje de Boer (geb. 1904). Zij trouwde later met Maarten de Snaijer. Hun zoon Leo verzamelde het materiaal dat op deze pagina is te zien. Uiterst rechts zit Grietje (Gré) Molenaar, de echtgenote van Jan de Boer (geb. 1887).

Van de kinderen De Boer zijn Jan, Laurens, Sipke, Izaäk, Dirk, Folkert, Antje en Hannes in Hollum geboren.

Dirk de Boer was in WO II eerste Nederlandse oorlogsslachtoffer

Dirk de Boer, op de foto de man uiterst rechts op de bovenste rij, was een van de eerste oorlogsslachtoffers. Op 10 mei 1940, de dag dat de Duitsers ons land binnenvielen, probeerde de Nederlandse regering de goudvoorraad in het Rotterdamse filiaal van de Nederlandsche Bank veilig te stellen. De bedoeling was om het met een loodsboot naar Hoek van Holland te varen, waar de Britse torpedobootjager HMS Wild Swan de kostbare lading zou overnemen om het vervolgens naar Engeland te brengen. Dirk de Boer was machinist op de Loodsboot nr. 19, waarop het goud zou worden getransporteerd. De Duitsers hadden in de gevechten om de Rotterdamse Maasbruggen magnetische mijnen in de Nieuwe Waterweg gedropt en ter hoogte van Vlaardingen liep het schip in de ochtend van de 11e mei op zo'n mijn. De loodsboot brak in tweeën en van de 22 opvarenden sneuvelden er zestien, onder wie Dirk de Boer.

Van de 937 goudstaven van van elke 12,5 kilo die aan boord waren liggen 816 in een Zwitserse kluis. Ze zijn nog steeds niet opgeëist door de Nederlandse staat. De overige staven zijn later opgebaggerd, maar zes exemplaren zijn nog steeds zoek.

Deze familiefoto is gemaakt in 1922 in Vlaardingen, kort voordat de familie naar Scheveningen verhuisde. Vader Dirk de Boer en zijn vrouw Getje Visser zitten centraal op de middelste rij. Rechts naast hen zoon Jan de Boer, een niet onverdienstelijke amateurschilder. Voor Jan op de voorste rij zit zijn vrouw Grietje (Gré) Molenaar. Hannes de Boer staat helemaal links op de achterste rij.

Broer Jan de Boer was een verdienstelijk amateurschilder

Jan de Boer, geboren in 1887, was de oudste zoon van Dirk de Boer en Getje Visser. Hij was huisschilder in Amersfoort en maakte schilderijen als hobby. Zijn vakanties bracht hij geregeld door op Ameland. Werk dat hij daar maakte bevindt zich in de collecties van de Amelander Musea en bij particulieren op Ameland.