Hollum

PAGINA NOG IN BEWERKING

Hollum is vermoedelijk vernoemd naar de Viking-god Holder. Hollum is, net als de andere dorpen, ontstaan op de rand van de kwelders en langs de hoger gelegen zandgronden. Het dorp is ontstaan rond twee kernen: een overwegend agrarische noordelijke kern en een maritieme zuidelijke kern met een karakter gericht naar de kerk en een plein. Ten zuiden van Hollum lag de getijhaven. De Reeweg, die tot aan de kerk liep, diende als ontsluiting. Met hoogwater konden de schepen direct wegvaren. 

Dit zal ook de voornaamste reden zijn geweest dat de Amelandse visserij in de 19e eeuw enkel in Hollum te vinden was. Tot de aanleg van de zeedijk in 1911 lag de zeedijk net iets ten zuiden van Hollum. Er zijn weinig restanten van de oude zeedijk terug te vinden omdat de klei gebruikt werd voor nieuwe ontsluitingswegen. Wel zijn er nog ’wielen’ zichtbaar die het verhaal van de vele dijkdoorbraken vertellen. Deze ’wielen’ zijn bewaard gebleven omdat deze ook als zoetwaterbron voor het vee dienden. 

Omdat de dijk zo dicht op het dorp stond vonden uitbreidingen in noordelijke richting plaats. Het meest noordelijke deel van Hollum bestond vroeger uit een paar woonhuizen (‘‘de Blyke’’). Omdat de gronden hier in tegenstelling tot de gedeelde hooilanden (de Mieden) in particulier bezit waren, was het hier mogelijk om eigendomsrechten te verkrijgen. De oude noordelijke kern is vermoedelijk ontstaan rondom verhoogde gronden en heeft  het karakter van een Esdorp. In 1880 kwam er ten noordwesten van Hollum de vuurtoren met de daarbij behorende vuurtorenwachterswoningen. Ten noorden van de huidige Oranjeweg liggen tegenwoordig  vakantieparken. 

Beschermde dorpsgezicht

De oude zuiderkern van Hollum is in 1966 aangewezen als beschermd dorpsgezicht. De aanwijzing dankt het gebied vooral aan de beeldkenmerken: de beslotenheid van de lanen door de voorgevels en de bomenrijen, de commandeurswoningen en de wijze van bestraten.

De zuidelijke kern van Hollum wordt gekenmerkt door de ’leesbaarheid’ van de koopvaardijperiode opgevolgd door de ontvolkingsperiode. Hoewel het oude vispleintje, dat vroeger naast de Hervormde kerk lag, verdwenen is, is de hoofdstructuur van de kern met als centrum de kerk is goed intact gebleven. 

Kenmerkend voor dit maritieme gedeelte van Hollum zijn de pittoreske oude woningen en een beslotenheid en dichtheid van de lanen. De relatief grote hoeveelheid commandeurswoningen maken de historie in de koopvaardij en walvisvaart herkenbaar. 

Ook van de ontvolkingsperiode is veel terug te zien in de kern. De open veldjes zijn onstaan doordat houten woningen verouderden en verdwenen. Veel commandeurswoningen hebben deze periode een boerderij aangebouwd gekregen aan de achterkant. Aan de geringe afstand van de bomen tot de straatverharding is te zien dat deze later aangelegd is. De Buren- en Zuiderlaan waren de eerste straten die in het begin van de vorige eeuw werden verhard. 

De oude dorpskern (Reeweg, Burenlaan en Oosterlaan) is ontstaan langs twee noord-zuid lopende lanen de lanen ontmoeten elkaar op waar voorheen een pleintje voor vismarkt is geweest. Rond dit pleintje hebben vroeger een aantal winkeltjes gestaan. Ook woonden er ambachtslieden. Vanaf de getijhaven werd over de Reeweg met karren de vangst, het materieel en vracht vervoerd naar Hollum. Het transport van en naar de schepen was een belangrijke bijverdienste voor boeren in Hollum. De lanen werden daarnaast ook veel gebruikt voor verzamelen en verplaatsen van vee van- en naar de mieden.